Обраќање на гувернерот м-р Петар Гошев на Состанокот на CEF - 06.05.2005 година

Добредојдовте во Македонија и од името на Народна банка на Република Македонија. Чувствувајте се како дома. И сами гледате и слушате дека се уште има надворешни ентитети што Македонија ја посакуваат за свој прв дом.

Извештајот не потсетува дека CEF е основан со мудрата и корисна одлука на Владата на Словенија (2001-та), на која истовремено и се приклучуваат уште пет држави: Албанија, Босна и Херцеговина, Хрватска, Македонија, Србија и Црна Гора. И дека во 2003-та на CEF му се приклучуваат уште Бугарија, Молдова и Романија, правејќи се заедно девет држави ентитети во кои денес живеат околу 59 милиони жители.

Извештајот, исто така не потсетува дека CEF беше основан да се справува со прашања сврзани за развојот на капацитетот на менаџирањето на јавните финансии (to address issue of capacity development in public finance), во земјите на југоисточна Европа. Но, Програмата (Бизнис планот) ни вели дека CEF третираше и третира и прашања од доменот на монетарната политика, девизниот курс, макроекономскиот менаџмент во целина, финансиското програмирање, банкарството и сл. Значи, CEF ниту останал само на потесниот југо-исток на Европа, ниту пак на првичниот фокус на прашањата - capacity development in public finance management, што е мошне добро и за поддршка, но, и истовремено уште еден доказ за тоа дека: може да знаете од каде ќе почнете или од каде сте почнале, но потешко е да знаете каде ќе завршите.

Во секој случај CEF е формиран да го унапредиме нашето знаење по специфични, исклучително важни прашања кои директно или индиректно влијаат на растот и развојот на економијата и на благосостојбата на граѓаните, во земји за кои regional approach recognizes similar background and similar needs.

Колку многу ни се потребни иницијативи од типот на CEF?  Од продолжување и подобрување на работата на CEF и слични? Јас секогаш го користам најсинтетичкиот индикатор како можен аргумент - БДП или БНП. Оваа групација - држави, условно речено, на CEF, без Словенија брои 56,6 милиони жители, имаат остварено збирно во 2003 година БДП во износ 146,9 милијарди долари. Од друга страна само една членка на ЕУ - и тоа од помалку развиените, Грција остварила 172,6 милијарди долари, друга со сличен степен на развиеност, Португалија 147,2 милијарди долари. Првата брои 10,98 милиони жители, втората 10,06 милиони жители. Двете, заедно со 21 милиони жители оствариле 319,8 милијарди долари БДП, а 8-те држави со 56,6 милини жители оствариле само 146,9 милијарди долари.

Барајќи го одговорот на прашањето за големите разлики во нивото на развиеноста и разликите во динамиката на стапките на растот, научниците и истражувачите долго и нашироко расправаат за тоа кој елемент во било која форма во Cobb-Douglass-овата производствена функција (во потесна или поширока варијанта) е поголем или помал извор на растот на доходот: дали е тоа акумулацијата на физичкиот и човечкиот капитал, дали е тоа т.н севкупен фактор на продуктивноста (total factor productivity), дали се тоа економските и политичките институции, географските карактеристики , и т.н. Нема сомнение дека ставовите, научните заклучоци сi повеќе конвергираат и гравитираат кон значењето на капацитетот, функционалноста, рационалноста на т.н. институционален фактор. Таа конвергенција, со различни акценти ми се чини одлично ја одразуваат следните редови на Elhanan Helpman во мошне пресниот, исклучително високо оценет труд, насловен со : "The mystery of Economic Groth". Имено, тој вели: "My tale of growth economics is organized around four themes:

First, the accumulation of physical and human capital is important, but it explains only part of the variation across countries in income per capita and its rate of growth. Technological and institutional factors also affect the rate of accumulation of these capital inputs, and they are in some sense more fundamental.

Second, total factor productivity is at least as important as accumulation. To understand its determinants we need to understand what shapes the accumulation of knowledge, in particular, the incentives for knowledge creation.

Third, growth rates of different countries are interdependant, because knowledge flows across national borders…

Fourth, economic and political institutions affect the incentives to accumulate and to innovate, and they so affect ability of countries to accommodate change.

И речиси на самиот крај  од овој мошне интересен труд продолжува: "countries that start with similar endowments can follow different developmental paths as a result of differences in institutional structures, because institutions affect the incentives to innovate and to develop new technologies, the incentives to reorganize producton and distribution in order to exploit new opportunities, and the incentives to accumulate phisical and human capital. For these reasons institutions are more fundamental determinants of economic growth than R&D or capital accumulation, human or physical "

Следејќи го овој тек на размислување, после четири години од основањето и работењето на CEF тоа што можеме да го кажеме, и преку искуството на Народна банка на Република Македонија е следното: CEF успешно ја остварува својата мисија на образовен институт за овој дел од Европа. CEF успешно дисеминира прекугранично знаење и стручност, влијае на процесот на размена на позитивни искуства, намалува разлики во знаењето и позитивните практики. CEF има солиден интензитет на работа (86 семинари со 1500 учесници - не е мала работа). CEF има добра програма, корисна за партиципиентите. Врши добар избор на темите во консултација со основачите и донаторите. CEF ангажира солидни предавачи, така што очигледно поради изборот на темите и предавачите и покрај можностите нашите вработени да посетуваат други семинари во реномирани центри на Европа и светот - никогаш не го загубиле интересот и желбата да бараат тренинг и обучување на семинарите организирани од CEF. Работата на CEF видно придонесува за олеснување и подобрување на соработката и размената на искуства помеѓу централните банки во регионот. На заедничките средби настанува меѓусебно осознавање за институционалниот капацитет на секоја централна банка, луѓето се запознаваат, а тоа го отвора каналот на перманентна стручна комуникација и надвор од семинарите. Вработените од Централната банка на Република Македонија знаат по кое прашање треба да се консултираат со Централната банка на Словенија, по кое со Централната банка на Бугарија, Хрватска и т.н. CEF ни го олеснува хармонизирањето на домашното централно-банкарство и вкупното финансиско законодавство со истото од ЕУ, со што ни помага за побрзо усвојување на стандардите нужни за остварување на нашата цел - членство во Европската Унија. CEF придонесува за јакнење на институционалните капацитети на економиите во регионот, за создавање добра институционална рамка како битен услов за подинамичен економски раст. На тој начин CEF станува компонента на толку битниот фактор за растот, т.н. total factor productivity, кој ако не денес, во годините пред нас можеби ќе можеме да го декомпонираме и со својот квантитативен дел. Затоа Централната банка на Република Македонија и во иднина ќе партиципира со својот полн капацитет во унапредувањето на работата на CEF и природно бара повеќе семинари со теми од надлежноста на Централната банка. На CEF навикнавме, CEF ни е потребен, CEF се покажа како корисен и успешен и затоа и натаму ќе го поддржуваме неговиот развој заради заедничките потреби.

м-р Петар Гошев
гувернер